ઊંચાઈ

મને માન છે તિરંગા પર
અને હવે તારા પર પણ
કારણ
લીલો રંગ મને યાદ અપાવે આપણે સાથે વાવેલા લીલાછમ્મ સપનાઓ
સ્હેજ ઉપર નજર કરું તો
ખળખળ વહેતા ઝરણાનું અથડાતું સફેદ ફીણ,
જેમાં આપણે એકબીજા સાથે જીવનને વહેતું મૂકવાનો નિર્ણય કર્યો હતો.
ને એમાં વળી આકાશનાં નમણા
ભૂરા રંગે ઝૂકીને મ્હોર પણ મારી આપી હતી.
અને હવે તો આહાહાહા..મારા કેસરિયાનો કેસરિયો  મિજાજ..
બસ તન મનથી ન્યોછાવર થઈને ઓગળી જવાનો..
આનાથી વધુ ઊંચે ના જોઈ શકી
આંખો ઉલેચાઈને સ્થિર થઈ ગઈ..

આ ત્રણે રંગોમાં વીંટળાઈને તું સૂતો છે
મારી સેંથીના લાલ રંગમાં ભીંજાઈને!
માપી ન શકાય એટલી  ઊંચાઈ પર…

– યામિની વ્યાસ

કાવ્ય સંગ્રહ: સૂરજગીરી
પ્રકાશક: અનન્યા સીટી
રજૂઆત: ઘ્વનિ ત્રિવેદી

આભાર વહાલી ધ્વનિ

આસ્વાદઃ જયશ્રી વિનુ મરચંટ

આ કાવ્ય વાંચતા આંખો ભીની ન થાય તો જ નવાઈ! સાચું કહું તો મને ઝવેરચંદ મેઘાણીનું અમર કાવ્ય, “રક્ત ટપકતી સો સો ઝોળી સમરાંગણથી આવે” ની યાદ આવી ગઈ. એ સમય હતો, આઝાદીની અમર લડતનો. એમાં શહીદ થનારા સુભષચંદ્ર બોઝની નેશનલ લીબરેશન આર્મી જેવા અનેક જૂટના, યુદ્ધ લડવાની કાયદેસરની તાલિમ પામેલાં હતાં, તો અનેક મારા-તમારા જેવા સામાન્ય જનો હતાં.  એ સમયે, આઝાદીની દુલ્હનને વરેલાં વીર સૈનિકો સાથે આમ જનતાએ પણ એ જંગમાં યા હોમ કરીને ઝંપલાવ્યું હતું. આજે પણ આપણે સતત, કોઈ ને કોઈ પ્રકારની આઝાદીની લડત”ને,  અનેકવિધ પ્રકારે લડતાં રહ્યાં છીએ, પણ હવે લડતનાં કારણો અને પ્રકારો બદલાઈ ચૂક્યા છે. કહેવાય છે ને કે,

“દુશ્મનો તો મર્દ છે, જે હોય સામી છાતીએ,
પીઠ પાછળ ઘા કરે એ દોસ્ત હોવા જોઈએ”

આ દેશનું આ કમભાગ્ય છે કે દોસ્ત તો દૂરની વાત છે, પણ અહીં ભાઈ-ભાઈ સમી જ પ્રજા અંદરોઅંદર, ક્યારેક ધર્મને નામે, ક્યારેક બે વિચારધારા વચ્ચેના માત્ર મતભેદ જ નહીં, હવે તો મનભેદને કારણે થતાં આંતરિક વિદ્રોહને નામે, ક્યારેક ‘અમીચંદ’ અને ‘જયચંદ’ સમા ઘરભેદુઓને કારણે તાકાતવર થતા વિદેશી પરિબળો સામે અને ક્યારેક દેશની સીમાઓ પર, આઝાદીની આ લડાઈ હજુ સતત ચાલ્યા કરે છે. હા, પણ સમરાંગણ- લડાઈનું કુરુક્ષેત્ર હવે બદલાઈ ચૂક્યું છે, બસ, જે નથી બદલાયું તે આ કુરુક્ષેત્રથી પાછી ઘર તરફ વળતી “રક્ત ટપકતી સો સો ઝોળી,” જે, હવે ત્રિરંગામાં લપેટાઈને પાછી આવે છે! એની અંદર વીંટળાઈને કોઈનો લાડકવાયો સૂતો છે, જે કોઈનો સાહ્યેબો છે. એની સાથે કોડભરેલી પ્રિયા સમી પત્ની અને પત્ની સમી પ્રિયાએ લીલાછમ સપનાંના વાવેતર કર્યાં છે.  બેઉએ મનોમન, હાથમાં હાથ લઈને, પર્વત પરથી શ્વેત ફેનરાશિ લઈને ખળખળ વહેતાં આ ઝરણાં જેવું સતત વહેતું નિર્મળ જીવન જીવવાના અને એ સપનાંના ખેતરોમાં ઊગેલી લીલોતરીનો આસવના ઘૂંટ પીતાં, પીતાં સાયુજ્ય માણવાનાં ઓરતા હતાં. નજર જેટલી ઊંચે જઈ શકે તેટલી ઊંચાઈથી ઝૂકેલા નીલા અંબરે આશીર્વાદ રૂપી આછા ભૂરા રંગના મંદારપુષ્પોની વૃષ્ટિ કરીને અલૌકિક સ્વીકૃતિ પણ આપી દીધી હતી.

પણ, માતૃભૂમિની રક્ષા કાજે એનો કેસરિયો, આજે કેસરિયા કરીને, એક વીર લડવૈયાને છાજે એવું વીર મૃત્યુ પામીને પાછો આવ્યો છે. આ કેસરી રંગની આભા તો પેલા ભૂરા આકાશની પેલે પાર સુધી પથરાઈ ગઈ છે, જ્યાં સુધી આંખો નિહાળી શકે ત્યાં સુધી અને એની આગળ પણ .. ન જાણે કેટલે ઉપર બ્રહ્માંડ સમસ્તમાં પહોંચશે! હવે તો એવું લાગે છે કે આ નભ પણ એના કેસરિયાના ચરણોમાં જાણે ઝૂકી ગયું છે!

દેશની, વતનની લાજ રાખવા હસતા મોઢે એણે તો જીવ આપી દીધો! જિંદગી જીવવા માટેના સપનાંનો લીલો રંગ, વહેતા ઝરણાંના ફેનરાશિની શુભ્રતાથી સજાવેલ જીવનનું વહેણ અને મૃત્યુની કેસરિયા આભાની પાવનતા- આ ત્રણે રંગોમાં વીંટળાઈને એ સૂતો છે, પણ પ્રિયા સમી પત્નીના લાલ સિંદૂરનો રંગ અને એના આંસુનો અભિષેક એના પાર્થિવ શરીર પર વેરાય છે.. અને એમાં ભીંજાય છે, આ ત્રિરંગાની અંદર રહેલો દેહ, જેની અંદરનો પ્રાણ, હવે તો આ ખોળિયું છોડીને, બ્રહ્મસ્થ થઈને, જીવનને સાર્થક કરીને, આંબી ન શકાય એવી ઊંચાઈ પર પહોંચી ગયો છે.

“મારી સેંથીના લાલ રંગમાં ભીંજાઈને!
માપી ન શકાય એટલી ઊંચાઈ પર…”

મા-ભોમ કાજે પ્રાણ હસતા હસતા ત્યાગી દેનારા યોદ્ધાને મારનારાઓ, તમે એટલું સાંભળી લેજો કે એ વીર લડતાં લડતા હેઠે પડ્યો છે પણ,

“કભી તો સોચ કિ વો શખ્સ કિસ કદર થા બુલંદ,
જો ઝૂક ગયા તેરે કદમોમેં આસમાં કિ તરહ!”

આ કાવ્ય પ્રણય કાવ્ય જ નથી પણ દેશભક્તિ, કર્તવ્ય અને શૃંગારનો અદભૂત સમન્વય છે, જેમાં લાગણી છે પણ લાગણીવેડા નથી, દેશભક્તિ છે, દેશ માટે મરી ફિટવાનો સંકલ્પ પણ છે અને શક્તિ પણ છે. ક્યાંય એકેય તત્વનો અતિરેક નથી થયો. આવા મિશ્ભવના કાવ્યમાં જે સમભાવ હોવો જોઈએ, ને જ્યાં જે ભાવ ઉજાગર થવો જોઈએ, એને કવયિત્રીએ કલાત્મકતાથી અને સહજતાથી સાચવ્યો છે. પણ, એ સાથે કાવ્યના ઊંડાણને જરાયે આંચ આવવા નથી દીધી. આથી જ આ કાવ્ય ભાવવિશ્વને ઝંકૃત કરી જાય છે. આ કવયિત્રીની સિદ્ધહસ્ત કલમનો કમાલ છે.

બહેન ધ્વનિ ત્રિવેદીએ કાવ્યની ગહનતાને એમના અવાજમાં યોગ્ય આરોહ-અવરોહ સાથે જાળવી છે એ બદલ એમને ખાસ અભિનંદન.

ઓડિયો વીઝ્યુઅલ પ્રેઝન્ટેશન માટે નીચેની લીંક પર ક્લીક કરોઃ

https://youtu.be/wEsgh_lNPxE

Attachments area

Preview YouTube video કાવ્ય:ઊંચાઈ:યામિની વ્યાસ રજૂઆત:સુશ્રી ઘ્વનિ ત્રિવેદી

 કાવ્ય:ઊંચાઈ:યામિની વ્યાસ રજૂઆત:સુશ્રી ઘ્વનિ ત્રિવેદી