“વૃક્ષિકા” – દિપલ પટેલ

૮-૯-૧૦ ધોરણમાં હું ગણિત વિજ્ઞાનના ટયુશનમાં જતી. સરનું નામ હતું પરમાનંદ વ્યાસ. મારા જીવનમાં મારા માં-બાપ કરતા પણ જેમને મારું વધારે ઘડતર કર્યું એ વ્યક્તિ! એમની ભણાવવાની રીત જ કંઈક અનેરી હતી. દેશપ્રેમની, ભગવત ગીતાની, દેશ વિદેશની, એમના અનુભવોની ઢગલો વાતો કરતા. એમને અમને એક વખત કહેલું કે આપણો જન્મ થાય અને લાકડાના ઘોડિયામાં ઊંઘીએ, ઘરમાં ફર્નીચર વાપરીએ, બેંચ પર ભણીએ, છેલ્લે મરીએ ત્યારે પણ લાકડા સળગાવવા જોઈએ, આખું જીવન ઓક્સીજન લઈએ, એટલે જો તમારે કુદરતના દેવામાંથી મુક્ત થવું હોય તો પ્રત્યેક વ્યક્તિએ મરતા પહેલા ૫ ઝાડ ઉછેરવા જોઈએ, ત્યારે જ તમે કુદરતના દેવામાંથી મુક્ત થાઓ. મને એ વાત મનમાં ઘર કરી ગઈ હતી. અમારા ફ્લેટમાં દર ૫ જુને અમે બધા બાળકો ૫ ઝાડ રોપીએ, ઉછેરીએ.

પછી હું વિદ્યાનગર ભણી ૪ વર્ષ – કોમ્પ્યુટર એન્જીનીયરીંગ કર્યું અને પછી ગુજરાતની પહેલી મહિલા એન્જીનીયરીંગ કોલેજમાં લેકચરર તરીકે ૨.૫ વર્ષ નોકરી કરી. મારા સર જેમ અમને ભણાવતા અને દેશપ્રેમ શીખવતા એમ જ મે મારી વિદ્યાર્થીનીઓને શીખવ્યું. હું જયારે ભણતી હતી ત્યારે વિદ્યાનગર રોજ અપ ડાઉન કરતી. વિદ્યાનગર મને ખુબ ગમતું શહેર. ચારેબાજુ મોટા વિશાળ ઝાડથી ઘેરાયેલા રસ્તાઓ. ખબર નહિ મને વિચાર આવ્યો ક મારા ઘરથી મેઈન રોડ સુધી હું ઝાડ વાવું તો?

પહેલા મમ્મીને કરી વાત. મમ્મી હંમેશની જેમ સહમત થઇ અને છેક સુધી મદદ કરી મને. અનુજને જણાવ્યું. અનુજ પણ મમ્મીની જેમ કાયમ મને મદદ કરે, પ્રોત્સાહન આપે. પપ્પાએ અવગણ્યું. મેં બીજી વાર કહ્યું. એમને ના સાંભળ્યું. બહુ બધી વાર કીધું અને ગુસ્સે થયા: “સમાજ અને દેશને સુધારવાનો ઠેકો લીધો છે તે? આવું ગાંડપણ ના કરાય. તું ફ્લેટમાં રોપે જ છેને? આમ મેઈન રોડ પર ઝાડ ના રોપાય.” મેં કહ્યું: “મારે રોપવા જ છે” એમણે કીધું: “તારે જે કરવું હોય એ કર હું ના જાણું.” પછી હું ગઈ ફોરેસ્ટ ઓફિસરને મળવા અને બધી વાત કરી એમને.  તેઓ ખુશ થયા, એટલું જ નહીં, મને છોડ મફતમાં આપવા તૈયાર થયા. પણ, એની ફરતે ટ્રી-ગાર્ડની વ્યવસ્થા કરવાની ના પાડી. હું નગરપાલિકામાં ગઈ મને પરવાનગી તો મળી પણ ફરી એજ તકલીફ. હું નડિયાદના મોટા માથા ગણાતા પૈસાદાર માણસો પાસે ગઈ પણ એ લોકો ન’તો મને ઓળખતા હતા ન મારી ઈચ્છાને! તો એ લોકો દાન આપવાની ના પાડી.

પછી મે નક્કી કર્યું કે કેટલો ખર્ચો થાય હું તો જોઉં? આખા નડિયાદ શહેરના ટ્રી-ગાર્ડ બનાવતા દરેક વ્યક્તિ ને મળી. લોખંડ ના ટ્રી-ગાર્ડ- ૮૦૦ રૂ. , સિમેન્ટના ૧૫૦૦ રૂ., લાકડાના સસ્તા પણ લોકો લાકડા લઇ જાય. એટલે ઈંટના બનવાનું નક્કી કર્યું. કીમત ૩૮૫ રૂ. . પપ્પા પાસે આશા જ ન હતી કેમ કે ગુસ્સે થશે એની બીક હતી.
૫૦ ઝાડ * ૩૮૫ રૂ. = ૧૯૨૫૦ + છોડ અને અન્ય ખર્ચો = ૨૨૦૦૦ રૂ.

એટલે મેં જ બધા પૈસા કાઢ્યા. ક્યાંથી? હું જ્યારથી સમજણી થઇ ત્યારથી દિવાળીમાં કે ભેટમાં આવે એ પૈસા એક ગલ્લામાં મૂકતી હતી. મારો ૧૫ વર્ષ જુનો ગલ્લો તોડ્યો. પૈસા નીકળ્યા ૧૯૦૦૦! બાકીના ખૂટતા મમ્મીએ એના સેવીન્ગમાંથી આપ્યા.

હવે હું નીકળી જ્યાં જ્યાં ઝાડ રોપવા હતા એ બધાંના ઘરે જઈને મળવા. બધાંને સમજાવ્યું અને સહુને એક કાગળ પર સહી કરાવી, એક રીતે તો કબૂલાત જ કરાવી કે, ‘મારા ઘરની સામે જે ઝાડ ઉછરે એને કદી નુકશાન પહોંચાડીશ નહિ.’ નગરપાલિકામાંથી પરવાનગી લઇ આવી. કયા ઝાડ રોપવા એ પણ નક્કી કર્યું. ગુલમ્હોર, સપ્તપર્ણી, રેન ટ્રી, ગરમાળો, છાયા લીમડી. પછી નક્કી કર્યું માટી લાવવાનું. ઘરની પાછળના ખેતરમાંથી ખેડૂત જોડે વાત કરી આવી હતી. હવે આવ્યું ઈંટ અને સિમેન્ટ. ઈંટ વિષે નક્કી કરી આવી. એક ટ્રી-ગાર્ડ ૫ ફૂટ ઊંચું કરવું હોય તો દરેકમાં ૬૦ ઈંટ વપરાય એટલે ૬૦*૫૦ = ૩૦૦૦ ઈંટ જોઈએ. પછી એક સાદામાં સાદા કડિયાદાદા ને મળી અને તેઓ તૈયાર થયા એને ચણવા. બધું એકદમ તૈયાર હતું બસ હવે તારીખ નક્કી કરી, કામ શરુ કરવાનું હતું.

૨૩ ઓગસ્ટ, ૨૦૧૦ એ ૪ દિવસની રજા આવતી હતી કોલેજમાં. બિંગો! કામ થઇ ગયું. હવે બધાં જોડે નક્કી કરી આવી. ફ્લેટમાં આગલા દિવસે ઈંટો આવી. એને ૫ અલગ અલગ ભાગમાં મૂકાવડાવી. હજુ સુધી પપ્પાને ખબર જ ન હતી કે હું આ કામ કરવા જઈ રહી છું! બપોરે બધા ઝાડ ગાડીમાં હું અને અનુજ લઇ આવ્યા અને નીચેના રૂમમાં મૂકી દીધા. સવારે મજૂરી ભરાય ત્યાંથી બે મજૂરોને લઈ આવીને ખાડા ખોદાવી દીધા. ખેતરમાંથી માટી આવી ગઈ. સિમેન્ટ આવી ગયો. પપ્પા કોલેજથી આવ્યા અને પૂછે આ ઈંટો કોના ત્યાં આવી છે? ફ્લેટમાં તો કંઈ કામ કરાવવાનું નથી? મેં ધીમેથી કીધું, ‘પપ્પા એ આપણા ઘરે આવી છે કાલથી હું વૃક્ષારોપણ શરુ કરું છું. પપ્પા ગુસ્સે થયા પણ મને વિશ્વાસ હતો કામ થશે પછી ખુશ જ થશે.’

બીજા દિવસે સવારે ૮ વાગે અમે કામ શરુ કર્યું. હું, અનુજ, મમ્મી, કડીયાકાકા, અને બીજા ૩ કામદાર. અમારું કામ ઝાડ રોપવાનું, પાણી પીવડાવાનું અને કડીયાકાકા એની ફરતે ટ્રી-ગાર્ડ બનાવે. બીજા ૩ કામદારો પણ હતા એ લોકો પણ ટ્રી-ગાર્ડ બનાવે. મમ્મી બધાનું જમવાનું કરે અને ખાવા-પાણીની સગવડ પૂરી પાડે. પછી કામ ધીમું પડતું હતું એટલે અમે પણ ચણવાનું શીખી લીધું અને ટ્રી-ગાર્ડ બનાવવા લાગ્યા. સાંજે ૫ વાગ્યા પપ્પા કોલેજથી આવ્યા અને પછી સ્કૂટરને લઈને અમે જ્યાં ટ્રી-ગાર્ડ બનાવતાં હોઈએ ત્યાં ઈંટો આપી જાય. મને ખબર જ હતી કે હું કરીશ પછી પપ્પા બહુ ખુશ થશે ને એમ જ થયું. ત્રણ દિવસ સવારે ૮ થી સાંજે ૭ સુધી કામ ચાલ્યું અને ૫૦ ઝાડ રોપાઈ ગયા.

હવે સૌથી અઘરું કામ શરુ થયું, ઝાડને ઉછેરવાનું. એક દિવસ છોડીને એક દિવસે હું સાંજે કોલેજથી ૬ વાગે આવું એટલે મમ્મી ૪ ડોલ લઈને તૈયાર હોય, અનુજ આવી જાય પછી અમે ૩, ૫૦ ડોલ પાણી ત્યાંના નજીક ના ઘરોમાંથી લઈને પીવડાવીએ. દર મહીને ખાતર નાખીએ. લોકો ટ્રી-ગાર્ડને કચરા-પેટી સમજીને ઢગલો કચરો નાખે, એ સાફ કરીએ. કોઈની મદદની કે વખાણની આશા વગર કામ કર્યે જ રાખ્યું. એક વર્ષ અમે ઝાડને પાણી પીવડાવાનું હોય, એટલે ક્યાંય બહારગામ પણ ગયા ન હતા. જઈએ તો યે અમારા ૩ માંથી એક તો હોય જ! એ ઝાડ જાણે અમારાં મિત્રો બન્યા. એ રસ્તા પર રોજ કોલેજ જવા માટે ચાલીને જાઉં અને સવારે એ બધાને મળીને જવાની મજા જ કંઈક અલગ હોય. દિલમાં એક માત્ર ખુશી અને સંતોષ કે મારા સરે કહેલું કામ પૂરું કર્યું અને કુદરતને કંઈક પાછુ આપ્યું.

ઘણાય લોકોએ દગો આપ્યો અને એક જ રાતમાં ઝાડ અને ટ્રી-ગાર્ડ બંને સાફ થઇ જાય! એવા સાફ થાય કે એક ઈટ પણ ના દેખાય! બહુ ગુસ્સો આવતો પણ ભગવાન આ માણસો ને સદબુદ્ધિ આપે એવી પ્રાર્થના કરી ભૂલવાનો પ્રયત્ન કરતી. ઘણા સારા અનુભવો થયાં. એક બહેન એક દિવસ મારી પાસે આવીને કહે કે તમારું કામ જોઈને મે પણ મારી સોસાયટીમાં ૫ ઝાડ રોપ્યા અને ઉછેરું છું. વાહ! મેં કરેલા કામને કોઈક તો સમજ્યું।. “Being an example is more powerful than giving an example” હું ખુશ થઈ કે હું કોઈના કાર્ય કરવા માટેનું ઉદાહરણ બની.
એક આંટીએ મને એક પુસ્તક ભેટમાં આપ્યું જેમાં એમને લખ્યું હતું કે “તેં કરેલા વૃક્ષારોપણના મહાન કાર્ય માટે તને ભેટ!” રસ્તે આવતાં કેટલાય લોકો મને અભિનંદન આપતાં જાય અને “બહેન તારી ધીરજ અને ધગશ ને ધન્ય છે.” એમ કહેતાં જાય.
મારા એ સરનું ઘર મારા ફ્લેટની બાજુમાં જ છે એટલે એ સર રોજ સવારે ચાલે એ રસ્તા પર અને મને યાદ કરે. મારું નામ એમણે “વૃક્ષિકા” પાડ્યું એ ખુબ જ ખુશ થયેલા મારા માટે એ બહુ ખુશીની વાત હતી. એ વિસ્તારમાં બધા મને એટલા ઓળખતાં થયાં. ત્યાં સુધી, કે કોઈને એમ પૂછો કે આ ઝાડવાળા બેનનું ઘર ક્યાં? તો મારા ઘરે મૂકી જાય! ઢગલો પક્ષીઓ મારા ઝાડ પર રહે છે. એક ઝાડ નીચે સાયકલવાળા ભાઈ એમનો ગલ્લો ચલાવે છે અને બીજા નીચે ઈસ્ત્રીવાળા ભાઈ. ઢગલો ફળ-શાકભાજીની લારીવાળા ભાઈઓ અને ગાય-કૂતરા બપોરે મારા ઝાડ નીચે સૂવે છે. મારા ઝાડને તોડી નાખનારા લોકો એમની ગાડીઓ બીજા ઝાડ નીચે મુકે છે! મને તો ત્યાં સુધી ખબર પડી છે કે અમારા વિસ્તારના નગરપાલિકામાં કામ કરતા એક ભાઈએ પોતાના નામ હેઠળ મારા ઝાડ લખાવ્યા છે!
પણ મને કઈ ફરક નથી પડતો. મારું નામ તો ઉપરવાળાએ લખી દીધું હશે, ક્યાંક એનો ખૂબ આનંદ છે.