સંતાન કે સામાજીક દંભ…કોને મહત્વ આપશું?

                          ૮. અસ્વીકાર્ય…સરયૂ પરીખ

       ઓસ્ટિનમાં સેવા આપતી Immigration Agency સાથે ગુજરાતી અને હિન્દી ભાષા બોલતાં આશ્રિતોને હું મદદ કરતી હતી. જે લોકો અમેરિકામાં ગેરકાયદે ધૂસી આવેલા હોય તેમને આશરો, asylum અહીં મળશે કે નહીં તે કોર્ટમાં નક્કી થાય. સેવા આપતાં વકીલો દ્વારા તેમનો મુકદ્દમો તૈયાર થાય.

       નક્કી કર્યા મુજબ ગોરી વકીલ મહિલા પોતાની કારમાં એક ઇસ્લામી યુવકને લઈને મારે ઘેર આવી. સરસ ફૂટડો યુવાન મને માનથી ‘આદાબ’ કહી, હાથ જોડી મળ્યો. હિન્દી, ઉર્દૂ ભાષા સાથે થોડું અંગ્રેજી પણ બોલતો હતો. મને કહે, “મારું નામ સલીમ…. આપાજાન! તમે મિસ.જેનીને કહો કે મને આ દેશમાં રહેવાની રજામંદી મેળવવામાં મદદ કરે; જેથી મારી જાન બચે.”

        “નામ સલીમ-જેનો અર્થ શાંત, સરળ… સ્વાગત છે.” મેં તેને બેસવાનું કહ્યું. પણ, કાયદો તોડનાર સામે સખત વિરોધી મારું મન બોલ્યું, ‘જો તું કાયદાની આંખમાં ધૂળ નાંખવા પ્રયત્ન કરવાનો હોય તો હું તને મદદ નહીં કરું, કદી નહીં’.

        વકીલ, મિસ.જેનીએ તેમનું laptop ખોલી, સલીમના પ્રવાસની રૂપરેખા કહી સંભળાવી. પછી તેમણે કહ્યું કે, “આજે સલીમ તેની વાત હિન્દીમાં કહેશે, જે તમે મને અંગ્રેજીમાં કહેતાં જાવ. તેની વાત સમજવામાં જે ગફલત થઈ હોય તે મારાં અહેવાલમાં હું સુધારતી જઈશ.”

      ઊંડો શ્વાસ લઈ, સલીમે તેની વાત શરૂ કરી. “હું એક શ્રીમંત ખાનદાનનો બેટો છું. મારા માતાપિતા અને બે બહેનો સાથે મારા દેશમાં મારું બાળપણ આનંદમય હતું. મારા પ્રેમાળ અબ્બાનું વ્હાલ બિનશરતી હતું. કિશોર અવસ્થાથી મારી તકલિફ શરૂ થઈ. માધ્યમિક શાળામાં છોકરાઓ સાથેની મિત્રતા હાઈસ્કુલમાં જતા ઘણી ગહન થવા માંડી. છોકરીઓમાં કોઈ રસ નહીં. હું દસમાં ધોરણમાં હતો ત્યારે એક રાઝિબ નામનો નવો વિદ્યાર્થી મારા ક્લાસમાં દાખલ થયો અને થોડાં જ દિવસોમાં અમે જીગરજાન દોસ્ત બની ગયા. અમે એકબીજાથી અળગા નહોતા રહી શકતા. અમને એકાંતમાં એકબીજાથી નજીક આવવું ગમતું. અમારી સામે જોઈ મશ્કરીભર્યું હસવાનું શરૂ થયું અને અમને ‘ગે’ ‘gay’, એવું કાંઈક સંભળાતું…જેનો અર્થ શર્મજનક છે તે પછી સમજાયું.” સલીમના ચહેરા પર ગમગીની છવાઈ ગઈ.

        મેં મિસ.જેની સાથે વાત કરી, એમની પાંસેની હકીકત મળતી આવે છે તેની ખાત્રી કરી લીધી. સલીમે વાત આગળ ચલાવી, “આ વાત હાઈસ્કુલની છેલ્લી પરિક્ષા પહેલા જ ઘર સુધી પંહોચી ગઈ. મારી માના હૂકમથી, એ ઉનાળાના વેકેશનમાં મારા મામાને ઘેર મને સખત નિયમો સાથે સુધારવાના ઉપાયો થયા. મારી મનોસ્થિતિમાં જડતા અને બેદરકારીને લીધે કોઈ વાતનો હું જવાબ જ નહોતો આપતો. મામાના ઘરમાં કામ કરતા માણસોની અને બંધૂકની બીક લાગતી. જેમ કહે તેમાં હા ભણી દેતો. …ગુપ્ત સત્ય એ હતું કે હું અને રાઝિબ દૂર હોઈએ કે પાસે, દિલથી જોડાયેલા રહેતા. મારા અબ્બા દયાથી મારી સામે જોતા રહેતા પણ મા અને મામાની હાજરીમાં મારો પક્ષ લેવાની હિંમત નહોતી. મને એકાંતમાં સમજાવે ત્યારે હું નાના બાળકની જેમ રડી પડતો અને પૂછતો, ‘કહો અબ્બા! હું આવો કેમ?'”

         વકીલ જેનીએ સમાજ વ્યવસ્થા અને સગાઓનું વર્ચસ્વ વિષે સવાલો કર્યા. થોડી ચર્ચા પછી સલીમ આગળ બોલ્યો.

        “કોલેજ શરૂ થઈ ત્યારે મને મારી માએ સખત રીતે કહેલું કે. ‘કોઈ છોકરા સાથે નાપાક  મિત્રતા નહીં રાખવાની. પરિવાર અને પરંપરા પર કલંક લગાડીશ તો તેનું પરિણામ ખત્તરનાક આવશે.’ કોલેજનાં ત્રીજા વર્ષમાં મારા જીવનની ગતિ પર મારો કાબૂ લડખડાયો અને મને મારા ક્રૂર મામાની અદાલતમાં મારી માએ લાવીને ખડો કરી દીધો. મને ખૂબ માર્યો, તો પણ હું તેમને રસ્તે ચાલવા સહમત ન થયો. મને કહે, ‘અત્યારે જતો રહે, સવારે જોઈશું’.”

         સલીમ અતીતમાં જોતો હોય તેમ બોલ્યો, “હું કણસતો, રડતો ઊંઘી ગયો હતો. રાતના બે વાગે મારા પિતાએ મને જગાડ્યો. ‘ઊઠ દીકરા, તારી મા અને મામા તને મારી નાખવા પર ઉતરી આવ્યા છે. ભાગી જા. લે આ પૈસા અને હાં, તું ક્યાં છે તે મને કોઈ પણ છૂપી રીતે જણાવતો રહેજે.

        “હું રાઝિબને ઘેર ગયો. તે ફળિયામાં સુતો હતો. તેને જગાડી મેં વાત કરી. તેની દશા પણ મારા જેવી હતી. પથારી પરથી ઓઠવાનું ઉપાડી, પહેર્યે કપડે તે મારી સાથે ભાગી નીકળ્યો. પહેલી ટ્રેઇન અમને જેટલી દૂર લઈ ગઈ એ ગામમાં, અમે કોઈનું ખાસ ધ્યાન ન પડે તેમ, ગુજારો કરવા લાગ્યા. રહેવાનું અને ખાવાપીવાનું મળી રહેતાં, અમે બન્ને ખુશ હતા.

         “થોડાં મહિનાઓ પસાર થઈ ગયા. એ દિવસે અમે આનંદમાં હતા. બપોરનાં શોમાં ચલચિત્ર જોયું અને ત્યારબાદ હું પાંચેક કલાક નોકરી કરવા ગયો અને રાઝિબ ઘેર ગયો. મને એ દિવસે પગાર મળ્યો હતો તેથી રાઝિબ સાથે રેસ્ટોરન્ટમાં જઈ શોખથી જમશું, એવા વિચારો કરતો ઘર નજીક પંહોચ્યો. મેં જોયું કે બારણા પાંસે રાઝિબના બાપુ, કાકા અને બીજા ત્રણ જણા ઊભા હતા અને વચ્ચે રાઝિબ લાશની જેમ પડ્યો હતો!!! મને ખાત્રી હતી કે તેમણે મારા મામાને પણ જાણ કરી દીધી હશે કે અમે ક્યાં છીએ. …અને મેં ટ્રેઇન સ્ટેશન તરફ દોટ મૂકી.” સલીમની આંખમાં આંસુ છલકાયા. “રાઝિબ એ દિવસે મરી ગયો હતો કે જીવતો હતો એ ખબર નથી.”

        મેં તેને શાંત થવાનો અવકાશ આપી, એ દિવસની મુલાકાત સમાપ્ત કરી.

       બીજી મુલાકાતમાં સલીમે વાત ચાલુ કરી. “એ કારમી રાતે હું દેશના મુખ્ય શહેરમાં પંહોચી ગયો. એ સમયે હું ઓગણીસ વર્ષનો અને મજબૂત બાંધાનો હતો તેથી કામ તો મળી રહેતું. એક ટોળકીના સભ્યોએ ઘણાં પૈસા આપી, મારી પાંસે સંદેશા પંહોચાડવા અને વિવિધ જગ્યાઓ પર કોણ આવે-જાય છે તેની ખબર આપવાનું કામ કરાવ્યું. હું ગુલામી કરતાં કરતાં એ રાજકીય જૂથના ઘણાં ગુંડાઓને બરાબર ઓળખતો થઈ ગયો. એક દિવસ પાંચ સ્કુટર સવાર સાથે મને પણ લઈ ગયા. મને એમ કે અમસ્તા મસ્તી કરવા નીકળ્યા છે. પણ વિપક્ષની પોલિટિકલ પાર્ટીની સભામાં ધમાલ કરી, બે જણાને ઠાર કરી ભાગી આવ્યા. મને કહે, ‘આવતા વખતે તારે આ કામ કરવાનું’. મને ભાન થયું કે આ તો જંગલી જાનવર જેવા છે જે પોતાના લીડરની વફાદારીને નામે ગમે તેનું ખૂન કરે છે. ચૂંટણીમાં જીતવાનું તેમનું લક્ષ છે. મેં જ્યારે કહ્યું કે મારાથી કોઈનું ખૂન નહીં થાય. મને છૂટો કરો. તેમના તેવર બદલાઈ ગયા. મને એક એપાર્ટમેન્ટ કોમ્પ્લેક્સમાં ચોથા માળ પર બંદી બનાવી દીધો. ઘણી યાતના સહ્યા પછી એક દિવસ છાપરાં કૂદતો હું ભાગી છૂટ્યો. પછીના દિવસો ગલીકૂચીમાં સંતાઈને ભુખ્યા તરસ્યા પસાર કર્યા.” અમે સંવેદનાથી તેની સામે જોઈ રહ્યાં.

         “મેં મારા પિતા સાથે ફોન પર વાત કરી કહ્યું કે અહીંથી બહુ દૂર ભાગી જવું પડશે નહીંતર મારો જીવ જોખમમાં છે. મારા અબ્બાને પણ લાગ્યું કે એ નામચીન રાજકીય પાર્ટીના સભ્યો બહુ જુલમી હોય છે. મારા અબ્બાએ એક એજન્ટનું નામ આપ્યું જેને હું રાતના અંધારી ગલીમાં મળ્યો. મારા અબ્બાએ તેની સાથે મારું Birth certificate, અને પૈસા મોકલાવેલ. મને ખાત્રી હતી કે મારા અબ્બાએ પોતાના બાપદાદાની જમીન વેચીને પૈસાની વ્યવસ્થા કરી હશે. મેં તે એજન્ટને દૂર દેશની ટિકિટ ખરીદવાનું કહ્યું, જ્યાં immigration visa, દેશાંતર પ્રવેશપત્રની ખાસ માથાકૂટ ન હોય. તેણે Guatemala, ગ્વાટેમાલા સૂચવ્યું. થોડાં દિવસોમાં મારો પાસપોર્ટ અને ટિકિટ તેણે મને આપ્યા. એ સમયે દેશમાં રહેવાના ભયથી થથરતો હતો તેના કરતા પણ અજાણી જગ્યાએ એકલા જવાનો ભય વધારે સતાવી રહ્યો હતો.” અહીં વકીલ જેનીએ સલીમને રાજકીય જૂથ વિષે ઘણાં સવાલો કર્યા. રાજકીય તંત્રમાં બેફામ અરાજકતા ફેલાયેલી છે, તે વિષે સલીમે માહિતી આપી.

        “અબ્બાએ કહેલું કે રાઝિબના કુટુંબના સભ્યો ગામ છોડીને ચાલ્યા ગયા છે તેથી રાઝિબના કોઈ પાકા સમાચાર નથી. અબ્બાના આશીર્વાદ અને પૈસાના આધારે અજાણ્યા દેશમાં, ન સમજાતી ભાષા અને ન સમજાતા વ્યવહાર વચ્ચે ઘણાં ગોથાં ખાધાં પછી, નાની વસ્તુઓની લે-વેચ કરીને કમાણી કરવાની શરૂ કરી. સ્પેનિશ ભાષા પણ શીખી લીધી. બઝારમાંથી બાતમી મળતી કે ઘણાં લોકો અમેરિકા જવા પ્રયત્ન કરે છેઃ અમેરિકામાં તો ઘણી સારી રીતે જીવી શકાય. બસ, પછી તો મારું લક્ષ બની ગયું, અમેરિકા!!…માણસોની હેરાફેરી કરતા એજન્ટ, મોન્ટીનો પરિચય થયો. એ અરસામાં પાંચ આફ્રીકન, ત્રણ યુવકો અને બે સ્ત્રીઓ, મોન્ટીના વિશ્વાસે અમેરિકા પંહોચવાની યોજના કરતાં હતાં. તેમની વાતો ધ્યાનથી સાંભળી હું પણ સાથે જોડાયો. મને સ્પેનિશ આવડતું હતું એ જાણી તેઓને મારી હાજરી આવશ્યક લાગી. મોન્ટીને આપવાના પૈસામાં મને થોડો લાભ પણ કરી આપ્યો.”

          આવી વાતો ક્યારેક સાંભળી હતી પણ સલીમનો સ્વાનુભવ સાંભળવાનો પહેલો અનુભવ મળ્યો. સલીમે ઘણી ઊંડાણથી વાત કરી હતી. અહીં ટૂંકમાં કહીએ તો…મોન્ટીની રાહબરી નીચે આ છ જણાનું જૂથ ગ્વાટેમાલાથી એક નાની હોડીમાં રાતના નીકળી પડ્યું. લાંબી મુસાફરી પછી કોલંમ્બિઆના જંગલમાંથી લપાતા છૂપાતા ચાલીને, અને ક્યારેક ભંગાર વાહનોમાં સફર કરી મહિનાઓ પછી પનામા થઈ, અમેરિકામાં દાખલ થઈ ગયા.

       સલીમ કહે, “મેં મોત બહુ નજીકથી જોયું છે. એક વખત જંગલમાં ચાલતા મને ઝેરીલા નાગનો ડંસ લાગ્યો. મને દાક્તરી મદદ ન મળી હોત તો મારું મૃત્યુ નિશ્ચિત હતું. પણ મોન્ટીમાં એટલી માણસાઈ હતી કે મને તરત હોસ્પિટલમાં લઈ ગયો અને હું બચી ગયો. આ સમય દરમ્યાન હું મારા અબ્બા માટે તરસતો હતો અને મા બહેનોને યાદ કરતો રહેતો. પણ રાઝિબની યાદને અવગણતો કારણ મારા રુદન પર કાબૂ ખોઈ બેસીશ તેવી ખાત્રી હતી.”

       સલીમની સફર ઘણી મુશ્કેલ હતી પરંતુ તેને અહીં રહેવા મળશે કે કેમ? વકીલે પૂછ્યું, “સલીમ! તું પાછો તારા દેશમાં જાય તો તારું શું થશે? તારી ધારણા વિષે મને કહે.”

        “મને મારી મા અને મામા કદાચ મારી ન નાખે, તો પણ મને ઘરમાં તો નહીં જ રહેવા દે… મને સૌથી વધારે ભય એ રાજકીય જૂથનો છે. એ લોકો મને શોધીને જરૂર મારી નાખશે.” સલીમ બોલ્યો.

        મિસ.જેની વિચાર કરતી બોલી. “અમેરિકામાં આશ્રય મેળવવા માટેના નિયમ પ્રમાણે, જે વ્યક્તિને પોતાના દેશમાં રાજકીય મતભેદને લીધે જાન જોખમમાં હોય તેને અમેરિકામાં આશ્રય મળવાની શક્યતા છે. આપણી આ ચાર બેઠક પછી, મને સલીમનો મુકદ્દમો મજબૂત લાગે છે. સલીમને asylum, અમેરિકામાં આશ્રય મળી જાય તેને માટે હું શક્ય હશે તેટલો પ્રયત્ન કરીશ.”

       સલીમને વકીલની વાત ન સમજાતા મારી સામે પ્રશ્નભરી નજરે જોઈ રહ્યો. મેં તેને સમજાવ્યું અને તેના ચહેરા પર આશાભર્યું સ્મિત ફરકી ગયું.

       મહિનાઓ પસાર થઈ ગયા. એક દિવસ વકીલનો સંદેશો આવ્યો. “સલીમને અહીં રહેવાની સરકારી મંજૂરી મળી ગઈ છે. બહુ ખુશ છે.” સલીમ વિશ્વાસપાત્ર છે તેની ખાત્રી થઈ જ્યારે આશ્ચર્યકારક વાત મિસ.જેનીએ જણાવી. “સલીમ થોડો સમય મારા પતિ અને મારી સાથે અમારે ઘેર રહેશે.” અજાણ્યાનો સ્નેહ પામી શકે તેવા લાગણીશીલ યુવકનો, અંધમાન્યતાવાળા અજ્ઞાન સ્વજનોએ અસ્વીકાર કર્યો હતો…”અને હાં! રાઝિબની તપાસ ચાલુ છે, સલીમનું મન કહે છે કે એ જીવિત છે.”

“કહો અબ્બા! હું આવો કેમ?”

રાજકુંવર  હું  જન્મ્યો  જ્યારે, મા મોસાળ  દુલારો ત્યારે.
કુદરતની કો’ અકળ કળાએ, ખેંચાયો પરવશ અણસારે.

ભ્રમર  બન્યો પતંગો જ્યારે, અણગમતો પરાયો ત્યારે,
જેણે  મુજને   રોપ્યો  ક્યારે, ઉખાડ  ફેંક્યો  રસ્તે  ન્યારે.

માતા  ને  મામાઓ  તેથી  દુશ્મન  થઈને  મુજને  ડારે,
હરણાં માફક ગભરાયેલો,  જીવ બચાવી ભાગ્યો ત્યારે.

સાવ  એકલો,  મૂંઝવણ  ભારે, ભૂલ્યો રાહી પંથ અંધારે,
અચરજ  મારા અંતર  દ્વારે, કોણ આપશે સહાય પ્યારે?

પ્યારા  અબ્બાની આશિષે,  પરોક્ષ  રાઝિબને  સથવારે,
માણસાઈના   સ્નેહ  સહારે,  દિલ  ધડકે આશા  સંચારે.
——

મુસ્લિમ દેશમાં આ પુત્રનો તિરસ્કાર થયો, જ્યારે પુત્ર સમલિંગકામી-Gay નીકળ્યો. પોતાનો જીવ બચાવવા, તેના પિતાની મદદથી ભાગી નીકળ્યો. પાકિસ્તાન, નેપાળ, ભુતાનથી આવતા શરણાર્થીઓને યુ.એસ.એ.માં આશરો આપવાની વ્યવસ્થા કરતી સંસ્થામાં મને સહાય આપવાનું સૌભાગ્ય મળેલ.

Saryuparikh@yahoo.com
——