પ્લેસીબો અને પોટેન્સી

પ્લેસીબો (Placebo)

પ્લેસીબો એટલે કોઈપણ જાતની અસર વગરનો પદાર્થ જે દરદીને દવા છે કહીને આપવામાં છે. એલોપથીમાં એ નવી દવાની શોધખોળ માટે વપરાય છે, પણ હોમિયોપથીમાં એ સારવારના એક ભાગ તરીકે વપરાય છે.

કેટલાક હોમિયોપાથ એમ માને છે કે જો સાચી દવા આપવામાં આવે તો એનો એક જ ડોઝ બસ થઈ જાય છે, પણ દરદીના મનમાં એમ ઠસાવવા કે એણે ઘણાં દિવસ સુધી દવા લીધી એટલે એને સારૂં થઈ ગયું, એટલે એને પ્રથમ ડોઝ પછી પ્લેસીબો આપવામાં આવે છે.

હોમિયોપાથ જયારે ચોક્ક્સ દવાના નિર્ણય ઉપર ન આવે ત્યારે દરદીને પ્લેસીબો આપીને ટ્રીટમેન્ટની શરૂઆત કરી દે છે, અને કેટલીક વાર દરદીઓ પ્લેસીબોથી જ સારા થઈ જાય છે. આનું વૈજ્ઞાનિક કારણ એવું આપવામાં આવે છે કે દવા લેવાથી દરદીની મન ઉપર જે અસર થાય છે તેનાથી શરીરની અંદર રહેલી પ્રતિકારક શક્તિ સક્રીય થાય છે, અને રોગ સામે લડી, રોગને નાબુદ કરે છે.

કેટલાક એલોપેથિક ડોકટરો તો એમ માને છે કે હોમિયોપથીની બધી જ દવાઓ એક પ્રકારના પ્લેસીબો જ છે. જ્યાં સુધી વિજ્ઞાનને માન્ય પધ્ધતિથી હોમિયોપથી કેવી રીતે કામ કરે છે એ પુરવાર નહીં થાય ત્યાં સુધી આ વિવાદ ચાલુ જ રહેવાનો. આજે એલોપથી દવા બનાવનારી કંપનીઓ આર્થિક રીતે એટલી બળવાન છે કે એ પોતાની હરિફાઈ કરતી અન્ય પધ્ધતિઓને બદનામ કરી, નાબૂદ નહીં તો સીમિત કરવામાં સફળ રહી છે.

હવે પછીના લેખમાં હોમિયોપથી દવા અને પ્લેસીબોના મારા એક બે અનુભવો લખીશ.

પોટેન્સી (Potency)

હોમિયોપેથીક દવાઓમાં દવાના પદાર્થનું પ્રમાણ અતિ સૂક્ષ્મ હોય છે. એક ટીપું દવાના મૂળ પદાર્થની સાથે નવાણું ટીપાં આલ્કોહોલના મેળવી, આ મિક્ષને સખત રીતે Vibrate કરવામાં આવે છે, અને પોતેન્સી એક કહે છે. પછી પોટેન્સી એકના એક ટીપાંને નવાણું ટીપાં આલકોહોલમાં મેળવી Vibrate કરવામાં આવે છે અને આને પોટેન્સી નંબર બે કહે છે. ગણિતની રીતે જોઈએ બીજી પોટેન્સીમાં તો દસ હજાર ટીપાં આલ્કોહોલમાં એક ટીપું દવાનું થયું. આ રીતે દરેક પોટેન્સીને આગળ આગળ વધારવામાં આવે છે. બારમી પોટેન્સી પછી તો કોઈપણ કેમીકલ લેબોરેટરી દવાના મૂળ તત્વને શોધી શકતી નથી. હોમિયોપથીમાં મોટાભાગે ૩૦ મી પોટેન્સી અને ૨૦૦મી પૉટેન્સી વધારે વપરાય છે. દસ હજારમી પોટેન્સી સુધીની દવાઓ અસ્તીત્વમાં છે. આમ આ દવાઓમાં મૂળ પદાર્થની માત્ર એટલી ઓછી હોય છે કે એની કોઈ ખરાબ અસર થવાની શક્યતા જ નથી. એટલે કહેવાય છે કે લાગ્યું તો તીર, નહીં તો ટપ્યું.